Phần 1: Bài viết trên " Việt Nam hương sắc"
Khi tạo hình tiểu cảnh rừng phải đặc biệt quan tâm đến mối quan hệ giữa các thân cây và việc khắc họa đường viền tán cây trong quần thể, phải vận dụng quy luật thay đổi, thống nhất để xử lý tốt hàng loạt các mối quan hệ tương phản: giữa hư và thực; giữa thưa và rậm; giữa tập trung và rời rạc; giữa khách và chủ, giữa to và nhỏ; giữa tranh giành và nhường nhịn…
Dưới đây là một vài kinh nghiệm về các tạo tác tiểu cảnh rừng tham khảo từ các nghệ nhân có chuyên môn:
Tạo tác tiểu cảnh rừng tức là trồng nhiều cây trong một bồn chậu cảnh. Nhiều người cho rằng đối với tiểu cảnh rừng nên trồng nhóm cây có số lẻ từ 3 – 5 – 7 – 9 là tốt, đẹp nhất. Nhưng trên thực tế, nhóm cây số chẵn cũng tốt đẹp không kém miễn là biết sắp xếp hài hoà và mỗi cây trong quần thể phải thể hiện được vẻ đẹp riêng, đặc biệt phải thể hiện 1 hoặc 2 cây chính nổi bật trong quần thể để phân biệt chính yếu và thứ yếu, đồng thời vận dụng thủ pháp phát huy điểm mạnh, che tránh điểm yếu, trên nguyên tắc thống nhất trong hài hoà để biểu hiện vẻ đẹp quần thể, cũng như vẻ đẹp cá tính của từng cây.
Về mặt hình thái, xuất phát từ việc trồng hai cây trong 1 bồn cảnh cũng phải phân biệt cao thấp, to nhỏ, cong thẳng khác nhau thì tác phẩm mới trở thành một quần thể thống nhất, hài hòa, sinh động. Khi trồng 2 cây thành 1 cụm thì nên 1 cúi, 1 ngẩng, 1 cong 1 thẳng, 1 hướng trái, 1 sang phải, 1 có rễ cao, 1 rễ thấp, 1 đầu bằng, 1 đầu nhọn…
Đồng thời việc phân nhánh giữa 2 cây không nên giống nhau, cho dù 5 cây hay 9 – 10 cây cũng vậy. Hai cây thành 1 cụm thì 2 mặt đều nên hướng ra ngoài, nhưng không quay lưng lại với nhau.
Khi tạo hình tiểu cảnh với 3 cây thì cây chủ phải cao và to nhất, có khí thế làm chủ. Cây thứ 2 là cây phụ cần thấp và mảnh hơn cây chủ. Cây thứ 3 là cây làm nền cần nhỏ và mảnh hơn. Với cây chủ thẳng thì cây khách nên cong; cây chủ cong thì cây khách nên thẳng. Tiểu cảnh 3 cây thì 2 cây trồng gần nhau còn một cây làm nền nên trồng ở xa để thể hiện sự khác biệt. Mặc khác, 3 cây không được đan vào nhau, cũng không được tách rời nhau. Ba cây không nên trồng trên 1 đường thẳng mà nên trồng thành hình tam giác, lý tưởng nhất là cây to nhất và cây nhỏ nhất xếp gần nhau thành 1 tổ, còn cây trung bình trồng xa hơn chút thành 1 tổ khác. Nhưng 2 tổ này phải phối hợp với nhau thì cảnh mới sinh động. Nếu trồng 3 cây mà để cây chính thành 1 tổ, cây phụ và cây làm nền thành 1 tổ thì cấu tạo cảnh không tránh khỏi sự mất cân đối.
Tạo tiểu cảnh rừng chính là dựa trên cơ sở trồng cụm 3 cây thành hình tam giác rồi mở rộng ra thành tổ hợp nhiều hình tam giác khi trồng nhiều cây.
Nếu tạo hình tiểu cảnh với 4 cây, khi trồng có thể chia làm hai tổ, tổ 3 cây và tổ 1 cây nhưng phải có sự biến đổi giữa thưa và dày. Bốn cây cũng có thể tổ hợp thành 1 tam giác thường hoặc thành tứ giác, nhưng tránh trồng thành tứ giác vuông và trên 1 đường thẳng.
Nếu tạo hình tiểu cảnh 5 cây lý tưởng nhất là trồng thành 2 tổ. Tổ 3 cây và tổ 2 cây. Nếu vậy cây chủ phải nằm trong tổ 3 cây. Hai tổ này cần biểu hiện trạng thái riêng nhưng lại phối hợp với nhau tạo thành một chỉnh thể thống nhất hài hòa.
Nếu tạo hình tiểu cảnh rừng có số lượng cây nhiều, khi trồng cũng khá khó khăn, nhưng biết phân tích sắp xếp tỉ mỉ thì cũng không khó. Nếu coi 1 cây là một phần của nhóm 2 cây thì 3 cây là do 2 cây thêm 1 cây mà tổ hợp thành; bốn cây là do 3 cây thêm 1 cây; 5 cây là do 4 cây thêm 1 cây hoặc 3 cây thêm 2 cây mà tổ hợp thành. Khi đã thuần thục phương pháp trồng 5 cây trong 1 bồn thì việc trồng 6 – 7 – 8… cây cũng trở nên dễ dàng.
Việc tạo hình tiểu cảnh tốt nhất là dùng những giống cây cùng loài, nếu trồng lẫn với các giống cây khác loài (như tùng, trúc mai…) thì rất khó đạt được hiệu quả nghệ thuật cao vì:
– Giữa các giống cây có sự khác biệt về hình thái rất lớn dẫn đến sự đối sánh mạnh mẽ nên khó đạt được hiệu quả hài hoà, thống nhất.
– Yêu cầu về môi trường sinh thái của mỗi giống cây không giống nhau, nếu đem trồng chung thì việc chăm sóc khó đạt được sự thành công.
Phần 2: Nghệ nhân Vũ Hưng chia sẻ kinh nghiệm
Lý do kiến tạo rừng bonsai
Hết sức thực tế để nói ngay với các bạn rằng: hầu hết những khu rừng Bonsai được kiến tạo do một trong hai lý do dưới đây:
1. số cây sửa soạn cho bonsai quá chậm lớn, đưa vào rừng bonsai chủ nhân của đám cây sẽ cảm thấy dễ chịu hơn, đỡ sốt ruột hơn trong chờ đợi. Người Nhật và Âu Mỹ thường đưa cây Beech (Fagus ) vào Rừng vì lý do này.
2. Một hoặc hai cây có thành phẩm bonsai bị một lỗi khó sửa. Nếu đưa cây này vào rừng, lỗi sẽ được xóa.
Hoặc các bạn cũng có thể tổng hợp cả hai lý do trên để đưa một số cây nhiều cỡ cùng chủng loại hoặc khác chủng loại vào một khu rừng bonsai.
Một câu hỏi thường được đưa ra là: Có cần phải thực hiện khu rừng với cùng một chủng loại cây?
Trả lời: không có quy tắc nào cấm bạn thiết lập một khu rừng nhiều chủng loại cây. Có điều, một thực tế là rừng nhiều chủng loại sẽ khó chăm sóc (vì mỗi cây một kiểu, một chế độ phân bón, nước nôi). Và điều khó nhất là: các khác chủng loại dễ xảy ra tình trạng “lấn át lẫn nhau mà chết” hơn là rừng một chủng loại.
Luật phối cảnh: căn bản kiến tạo rừng bonsai
Phần căn bản nhất để kiến tạo một cụm rừng Bonsai dựa trên luật phối cảnh. Khi nói đến từ “RỪNG” là chúng ta cảm nhận 2 ý niệm: nhiều và sâu.
Chuyện về chữ nhiều thì khỏi phải bàn, các bạn hẳn đã thấy ngay.
Nhưng nhiều là bao nhiêu?
Dĩ nhiên nhiều là hơn 1. Nhưng nếu chỉ là 2 thì e chưa đủ sức thành rừng. Nên có lẽ số 3 là tối thiểu số cây cần có để tạo lập khu rừng. Đúng câu ông bà ta vẫn nói: ba cây chụm lại nên hòn núi cao.
Nếu bạn đặt tác phẩm bonsai ba cây Thông dưới đây vào một khung cảnh thích hợp, bạn có thể dễ dàng tưởng tượng được ngay bạn đáng đứng ngắm mấy cây Thông ở một cụm rừng đầu non.
Trong khi một tác phẩm bonsai cả mấy chục cây dưới đây mà bảo là một tác phẩm “rừng” thì quả là khó tưởng tượng nổi.
Như vậy, số cây để tạo một khu rừng bonsai không phải là một vấn đề quan trọng. Bạn muốn dùng bao nhiêu cây cũng được. Không có một luật nào bắt bạn phải có số lượng như thế nào.
Tuy nhiên, nếu bạn tin vào chuyện: số 4 là tử, số 8 là thiếu may mắn …và bạn tránh xài thì tùy bạn.
Vấn đề chính của của rừng nằm ở: chiều sâu.
Và đồng thời, vấn đề chiều sâu sẽ kéo theo một số chuyện liên quan:
- Sức mời gọi của khu rừng.
- Nét bí hiểm của khu rừng.
Nghĩa là, việc đầu tiên chúng ta cần quan tâm trong việc kiến tạo Rừng bonsai là phải tạo được chiều sâu của khu rừng.
Trước khi đi vào giải thích cụ thể, mời bạn làm quen với vài khái niệm về luật phối cảnh như sau:
a. Điểm cuối mắt
Khi các bạn thực hiện kiểu rừng có một lối đi xuyên rừng (mình gọi là kiểu rừng nhìn dọc). Lối đi này có thể rõ ràng, hoặc mờ mờ lá phủ…tùy bạn, cuối đường sẽ thường là điểm cuối mắt (vanishing point).
Tức là điểm mà những vật thể càng gần điểm này sẽ càng nhỏ, và nếu bạn chỉ còn thấy cái ngọn hay đỉnh của vật thể thì có nghĩa là vật thể đó vừa đi hơi quá điểm cuối mắt và “tụt xuống ” dốc trước khi biến mất (vanishing).
Giống như các bạn hay thấy đạo diễn xử dụng kỹ thuật này để nhấn mạnh: một người giã biệt ra đi mà hy vọng trở lại rất nhỏ. Tới cuối đường, người đó nhỏ dần và mất dần chân, mình, rồi chỉ thấy cái nón đội đầu trước khi biến mất.
b. Đường chân trời
Chúng ta chia đề cập đến đường chân trời , nhưng mục kế tiếp các bạn sẽ thấy liên hệ giữa đường chân trời và góc nhìn khu rừng .
c. Đường cong cận cảnh
Tính mời gọi mắt người xem “xuyên rừng” hay không là do đường cong cửa rừng này có “ngọt” hay không.
Các bạn thấy là không nên bằng phẳng, lộ liễu, nhưng cũng không nên đá mỏm nhấp nhô khiến mắt người xem bị ngập ngừng. Ngay trong những tác phẩm tiểu cảnh, đường cong cận cảnh (Curvilinear perspective line) này rất quan trọng và được diễn tả vụng hay khéo sẽ đưa đến những cảnh tượng khác nhau.
Thường thì mắt người xem sẽ tiến vào điểm lõm nhất của vòm cong này. Do đó, chúng ta cần điều chỉnh sao cho vật thể ở điểm cuối mắt sẽ thấp thoáng. Tức là mắt người xem phải hơi nghiêng qua nghiêng lại (từ A qua B, như hình đồ dưới) mới thấy được vật thế bé xíu ở điểm cuối rừng.
Có như thế , nét rừng của các bạn sẽ sinh động hơn. Chứ mà rõ mồn một như rừng dưới đây thì chả có gì phải xem lâu. Mặc dù rừng cây si này cũng không tệ, nhưng giá được thêm vài chi tiết phụ kiện nữa thì hay hơn nhiều. Câu hỏi mở cho bạn là bạn thử nghĩ xem nên cần những gì?
Để minh họa cụ thể, giả sử bây giờ chúng ta xếp ba cành cây này ngang nhau trước mặt. Các bạn có thể tưởng tượng đó là 3 cây: cây lớn (cao nhất), cây vừa và cây nhỏ.
Các bạn thấy được điều gì?
Chả có gì cả. Chỉ là ba cây đứng gần nhau.
Nếu bây giờ bạn dời cây vừa bên tay phải ra đằng sau cây lớn nhất một chút xíu, bạn thấy chuyện gì xảy ra?
Có vẻ như không mấy khác biệt với hình đầu tiên phải không bạn? Lý do vì khoảng cách giữa ba cây có vẻ bằng nhau (theo chiều ngang). Nếu bạn dời thêm cây nhỏ xíu bên trái ra sau một chút, và khoảng
ngang giữa ba cây vẫn gần bằng nhau, bạn thấy một chút gì đó thay đổi về chiều sâu nhưng chưa rõ nét.
Bây giờ bạn đưa cây nhỏ bên trái tới gần cây lớn (theo chiều ngang) bạn sẽ thấy chiều sâu đã biến đổi khá nhiều.
Thực sự thì khoảng cách về chiều sâu giữa 3 cây (nhìn từ trên xuống) có hơn nhau bao nhiêu đâu.
Để nhấn mạnh chiều sâu của tác phẩm hơn nữa, ta sẽ thêm vào vài viên đá. Những viên đá được đặt giữa cây lớn và cây vừa, để giúp cho mắt bạn phân định được: cây vừa đứng sau tảng đá, tức là bạn cảm được rằng cái cây vừa nó cũng cao cây lớn thôi. Có điều nó ở hơi xa (sau tảng đá) nên nó nhìn hơi thấp. Còn một viên đá cuội nhỏ, bạn để gần cây bên trái. Vì cây bên trái quá nhỏ và viên đá cũng nhỏ, dễ cho bạn liên tưởng tới một cái cây ở thật xa (xa đến độ chả sao phân biệt được cành với lá). Còn viên đá nhỏ sẽ như một mỏm núi cuối chân trời vậy.
Đến đây thì chắc các bạn đã có ít ý niệm về chiều sâu của đám cây do cỡ lá, do chiều cao của cây và do khoảng cách giữa chúng tạo cho bạn “cảm giác sâu” nhiều, ít.
Các thành phần căn bản của rừng bonsai
Để dễ dàng tạo được chiều sâu cho tác phẩm Rừng bonsai, người ta thường dựa vào kiểu dáng của ba cành mà mình ví dụ ở trên.
Người ta đặt tên: cây chủ, cây phụ tá và cây khách. Đó là những danh từ thường dùng khi kiến tạo hòn non bộ, tiểu cảnh.
Với cây, chúng ta có thể dùng hình ảnh gia đình để dễ thể hiện hơn: Chồng, Vợ và Con Trai.
Đó là hình ảnh của ba cây chủ lực trong cụm rừng. Bất kỳ cụm rừng bạn thiết kế có bao nhiêu cây chăng nữa, thì không có cây nào cao hơn, lớn gốc hơn, lớn thân hơn ba cây chủ lực trên.
1. Cây chủ
Dĩ nhiên, trong ba cây trên, cây chủ rừng sẽ là cây to nhất, cao nhất và đẹp đẽ hùng vĩ nhất. Vóc dáng và thế đứng của cây sẽ bao trùm toàn khu rừng. Dĩ nhiên, trên thực tế, các cành nhánh của cây chủ chỉ bao trùm một phần khu rừng. Nhưng ở mặt tinh thần của khu rừng, cây chủ phải đủ uy lực thống lĩnh. Có như thế, khu rừng của bạn mới có hồn được.
Sở dĩ mình nói với các bạn được như thế vì đó là “thói quen sinh tồn” của “giới động vật”. Hễ cứ có bầy, có đàn là sẽ có”một anh đầu đàn”. Với thói quen đó, khi chúng ta (ở giới động vật) ngắm nhìn “đám cây” (giới thực vật), thường cũng áp dụng luôn “chính sách đầu đàn” cho giới thực vật. Vô hình chung, chúng ta dễ có quan niệm với đám cây đều đều như nhau: không đầu đàn, không kỷ cương, không đáng xem!
Tuy nói là uy lực bao trùm khu rừng, thế nhưng sức thống lĩnh của cây chủ cũng chỉ nên khoảng 45-50%. Nếu sức mạnh của cây chủ quá lớn, tạm gọi là 90% (các bạn chịu khó cảm nhận vấn đề này), lúc đó toàn bộ những cây chung quanh cây chủ chỉ còn giá trị như một đám cỏ lau quanh cây chủ.
2. Cây phụ tá
Nhiệm vụ của cây số 2 rất nhẹ nhàng. Nhẹ nhàng y hệt như các bạn thấy nhiệm vụ của người phụ nữ thời xưa. Tức là lúc nào người vợ cũng đứng khuất sau đức phu quân của mình. Rất hiếm khi người vợ lộ diện khi đã có ông chồng đứng mũi chịu sào.
Thế nhưng, rồi các bạn sẽ thấy trong khu rừng, nếu không có cây số 2 để so sánh, Để làm “vật đối chứng”, các bạn khó thấy được sự to cao, uy mãnh, hùng vĩ của cây chủ.
3. Cây khách
Tuy nhỏ bé nhưng không có cây số 3, khu rừng sẽ không có chiều sâu. Rất nhiều tác phẩm “rừng bonsai” đã để mất chiều sâu vì thiếu cây số 3 bé bỏng này.
Trong vấn đề số lượng cây tạo rừng bonsai , chúng ta cần để ý tới 2 tư tưởng: Đông phương và Tây phương.
Trong thiết kế cụm rừng bonsai, tư tưởng Tây phương chỉ cần mục đích tạo được một khu rừng hợp lý, có chiều sâu. Kế đến, tính cách mỹ thuật, cân đối, tỷ lệ….theo sau. Số lượng cây không thành vấn đề. Do đó, người chơi bonsai Âu Mỹ họ chỉ gọi cây 1, cây 2, cây 3 và các cây phụ. Thế là đủ cho khu rừng.
Trong tư tưởng Đông phương, vấn đề có vẻ không đơn giản chỉ như vậy. Ngoài vấn đề kiêng cữ những con số không tốt, người chơi bonsai Đông phương thường có thêm chút tham vọng gởi gắm vào tác phẩm rừng của mình một hình thức “Đại gia đình”. Ít thì “Tam đại đồng đường” nhiều thì “Ngũ đại đồng đường”.
Tức là một tác phẩm rừng bonsai sẽ có mặt cây chủ (tượng trưng ông nội), cây 2 (tượng trưng bà nội), cây 3 (tượng trưng con trai cả) và cứ thế ….mỗi cây là tượng trưng cho một thành viên của ước muốn
“Đại gia đình” (tam đại hay ngũ đại) của chủ nhân khu rừng. Khu rừng sẽ đầy đủ ông bà con cháu chắt.
Tác phẩm rừng goshin của cụ John Naka gồm 11 cây tùng kim, như cụ nói đó là tượng trưng cho 11 người trong gia đình cụ
Vì thế, thường thì những khu rừng bonsai của các tác giả Đông phương thực hiện rất dễ bị rối nếu không để ý tuân thủ một số quy tắc thiết kế Rừng. Thường thì chủ nhân khu rừng khi tạo tác dễ bị ý nghĩa “Đại gia đình” lấn át phần kỹ thuật tạo chiều sâu, cùng nghệ thuật tạo nét thần cho khu rừng.
Từ những dẫn giải ở trên, ta có thể có 3 kiểu rừng cơ bản như sau:
a. Kiểu số 1
Những ô vuông trong đồ hình bên dưới tượng trưng cho những tảng đá. Tuy chúng chỉ là phụ kiện nhưng có một số tác dụng tốt đối với mục đích tạo chiều sâu cho tác phẩm như ví dụ bên trên.
b. Kiểu số 2
Các bạn nên để ý kỹ kiểu số 2 này. Hiện nay theo mình thấy, không hiểu sao rất nhiều vị thích thực hiện rừng ở kiểu 2 trong các tác phẩm trưng bày hoặc qua sách vở, tạp chí.
c. Kiểu số 3
Ở kiểu số 3, cây số 3 chạy tuốt ra ngoài cùng bên tay phải. Những bạn nào thích lập rừng cho ý tưởng “ngũ đại đồng đường” thì hẳn là nên dùng kiểu này. Nghĩa là, cây số 1 và số 2 đứng cạnh nhau. Chồng trước vợ sau, và chung quanh một lô con cháu chắt chút.
Tầm xa
Hiểu được cái gì tạo nên cảm giác về tầm xa của khu rừng thì bạn sẽ tạo được một tác phẩm có tính thống nhất, không bao giờ bị người xem phê phán về tính hợp lý của tác phẩm.
Tại sao vậy? Ví dụ ta phân ra làm 3 khoảng cách 200m (xa), 100m (trung bình) và 20m (gần ngay bìa rừng) chẳng hạn; bạn sẽ thấy sự khác biệt lớn về mức độ chi tiết của cành lá, rễ, các đường gân trên thân, cỏ, vỏ cây v.v Nếu tầm nhìn càng xa thì ta chỉ thấy thân chính và tán lá, lá rất nhỏ gần như không phân biệt được rõ các lá với nhau, tác phẩm sẽ không trồng cỏ mà chỉ trồng rêu (tượng trưng cho cỏ)
Ví dụ cụ thể:
trong tác phẩm rừng Goshin này tầm nhìn là gần bởi ta thấy rõ rễ lồi lên khỏi mặt đất và quan sát thấy một chút mặt bên dưới của tán lá
trong tác phẩm rừng này tầm nhìn là xa bởi ta không thấy phần gốc rễ rõ rệt, không thấy mặt dưới tán lá, không thấy rõ vỏ thân v.v
Những điểm có thể làm hỏng cụm rừng bonsai
Khá nhiều chỉ tiết có thể dễ dàng làm mất đi nét rừng của một tác phẩm rừng bonsai. Sau này, khi các bạn thích thú với việc kiến tạo rừng bonsai, các bạn sẽ từ từ khám phá thêm nhiều chi tiết gây hỏng khu rừng. Hiện giờ, mình chỉ mới thấy được vài điểm sau đây để trình bày tới các bạn.
a. Rừng không cây chủ
Trên thực tế, có những cánh rừng không chủ. Nhưng khi bạn muốn thực hiện một cánh rừng như thế, bạn cũng cần tạo cho người xem một điểm khởi đầu.
Bạn thử nhìn cánh rừng ngoài thiên nhiên này xem.
Tuy rằng cánh rừng này trông sàng sàng nhau về độ lớn các cây, nhưng khi bạn đưa ý này vào bonsai, bạn cũng nên tạo độ nhấp nhô (do mặt đất nhấp nhô ) và dùng một cây hơi hơi hơn những cây khác chút xíu đặt ở vị trí khởi điểm của tầm nhìn.
Người Nhật gọi lối làm rừng này gọi là: “Trồng cây cả nắm ” (Tsukami-uye). Theo mình, thực sự kiểu rừng này là để giải quyết số cây ươm quá nhiều không đủ sức ra chậu riêng từng cây (?).
Hình đồ do Cu John Naka vẽ cho kiểu rừng cả nắm:
Chính Cụ John cũng thử thực hiện kiểu rừng trên bằng cách ươm hàng ngàn cây Sweetgum từ cây mọc trước nhà (khoảng năm 2000 ) . Việc này có đăng ở trong bản tin Golden Statement, nhưng rồi sau đó ra sao, không thấy ai nói tới.
Tóm lại, theo mình, mình không thích kiểu rừng trên, những cánh rừng không có cây chủ lực sẽ không tạo được thế rừng.
Thì các bạn cứ bước chân vào rừng cao su thử xem có gì hay ho?
Như mấy khu rừng sau đây trên internet chả hạn.
b.Cây chủ quá mạnh
Ngược lại với trường hợp không rõ cây chủ, nếu cây chủ quá mạnh khiến lấn lướt tất cả những cây trong cụm rừng thì nét rừng của tác phẩm cũng giảm hẳn, trông mấy cây phụ nó chỉ như đám cây bụi loe ngoe bên cạnh cây cổ thụ mà thôi. Bạn thử xem khu rừng này coi sao.
c. Cây chủ cây khách nhập nhằng
Nghĩa là hai cây số 1 và số 2 không phân biệt được. Coi như rừng 2 cọp là không ổn rồi. Trường hợp này rất dễ xảy ra. Ví dụ như tác phẩm rừng cây thích Nhật Bản đẹp đẽ dưới đây, bạn có phân biệt được cây số 1 và cây số 2 không?
d. Vùng cửa rừng
Nếu đã là khu rừng nhìn dọc, tức lá có ý mời người xem xuyên rừng, thì khu rừng nên có có một miếng đất trống trước cửa rừng. Người xem sẽ bắt đầu ánh mắt từ miếng đất “đầy tính mời gọi” này để đưa mắt vào cây chủ và sau đó sẽ xuyên qua rừng rồi thoát ở cuối rừng.
Trước khi vào nhà mà có mảnh sân thì vẫn hay hơn là từ lề đường bước tọt vào nhà chứ nhỉ?
Bạn thử ngắm tác phẩm dưới đây xem bạn có “chỗ để xe” trước khi vào nhà không nào:
Thành thử, nên tạo tính mời gọi ngay tại cửa rừng. Bạn nên lưu ý tới cách xếp đặt: đường vòng cận cảnh sao cho tự nhiên là tăng ngay tính mời gọi.
e. Con đường tình yêu
Hầu hết mọi khu rừng đều có một lối đi hoặc một dòng suối, đó là yếu tố gần như là bắt buộc với mọi khu rừng. Nếu con đường thiết kế xấu quá thì làm giảm hẳn vẻ đẹp của khu rừng. Dưới đây là vài ví dụ:
Đường sạn trắng trong tác phẩm dưới đây tượng trưng cho dòng suối. Tuy rằng nước là “tài lộc” nhưng đâm thẳng vào mặt người xem thì có chút khó chịu.
Còn trong tác phẩm dưới đây, con đường đất đỏ có vẻ thẳng quá làm tác phẩm kém hay:
g. Ven rừng
Đây là điểm ít được giới bonsai để ý nhất khi thực hiện khu rừng. Và đồng thời cũng là điểm gây nhiều tranh luận nhất.
Tất cà là tùy ở mỗi bạn.
Mình chỉ nêu vấn đề, còn thì bạn nào thích kiểu nào, nghĩ kiểu nào có lý thời cứ việc tự nhiên kiến tạo theo ý bạn.
Bạn ngắm thử những khu rừng ngoài thiên nhiên này trước đã.
Vấn đề là: những cây ở ven rừng (nhận nhiều ánh sáng hơn) sẽ mọc nghiêng ra? Hay vẫn mọc thẳng đứng?
Mình thì chịu, không trả lời được. Có chỗ mọc nghiêng ra. Có chỗ vẫn mọc thẳng đứng.Chả hiểu!
Hồi còn trẻ, ông Kimura làm một cụm rừng như thế này.
Thoạt tiên ông Kimura trồng những cây Picea glehnii (một loại Vân Sam) trong chậu cạn vào tháng 3 năm 1981. Vì đa số cây còn non trẻ, ông ta chờ 1 năm sau cho cây bắt đầu phát triển tốt mới ra tay uốn cành vào thế.
Ý ông ta là tạo một khu rừng Vân sam trên vùng núi Nhật bản theo kiểu rừng cổ điển. Nhưng rồi 2 năm sau đó, ông ta suy nghĩ lại.
Theo ông, khu rừng ở trên quá hoàn hảo nên thiếu tính tự nhiên. Thế là ông ta cắt bớt cành và uốn những cây ngoài biên cho ngả ra ngoài cho “có vẻ tự nhiên hơn”.
Trên đây là kết quả khu rừng vào năm 1984. Cũng theo ông Kimura: khu rừng vẫn cần theo dõi và sửa đổi cho hợp với tự nhiên hơn nữa. Chứ cứ như trên thì chưa phải là xong đâu.
Không biết ý bạn thế nào? Mình thì thích kiểu rừng thẳng băng ban đầu hơn.
h. Vùng đất ven rừng
Đây không phải là một vấn đề bắt buộc và có vẻ còn nhiều tranh cãi, tuy nhiên nên để khoảng trống như đồ hình bên dưới là thuận mắt nhất, tức là khoảng cách bên trái là 1 đơn vị thì trước là 2 đơn vị và bên phải là 3 đơn vị.
i. Mối quan hệ giữa các cây
Đừng để một cây nào bị che khuất hoàn toàn phần thân bởi một cây khác. Nhưng nếu cây bị che khuất một phần thân hoặc một phần tán lá cộng thêm cây bị che khuất có độ cao khá thấp so với cây đứng trước nó thì lại là chuyện tốt, nó dẫn tới 1 hiệu ứng rất hay: người xem nghĩ ngay tới việc cây ở sau ở rất xa so với cây đứng trước, tức là tác phẩm có chiều sâu.
Ví dụ bạn thử ngắm tác phẩm rừng goshin này, mấy cái cây nhỏ nhỏ phía sau đó chính là phần tạo ra chiều sâu của tác phẩm đó.
Xem thêm: Tản mạn về “dáng Văn Nhân” và kỹ thuật làm cành rơi II Khái niệm về lũa, tham khảo vài kỹ thuật lũa trong tạo tác bonsai
